Sau 44 năm kể từ khi đại dịch HIV/AIDS bùng phát, nhân loại cuối cùng cũng chạm tới cột mốc lịch sử: Thuốc phòng ngừa HIV hiệu quả 100% với chỉ 2 mũi tiêm mỗi năm đã chính thức được phê duyệt và sẽ sớm có mặt trên toàn thế giới. Đây được xem là bước tiến vĩ đại có thể cứu sống hàng triệu người, chấm dứt chuỗi ngày đen tối của căn bệnh thế kỷ.
Yeztugo – Vũ khí mạnh nhất chống HIV từ trước đến nay
Vào ngày 26/7/2025, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã chính thức phê duyệt lenacapavir (tên thương mại Yeztugo) – loại thuốc thuộc nhóm ức chế capsid đầu tiên trên thế giới có khả năng ngăn ngừa lây nhiễm HIV tới gần 100%. Điểm ưu việt của Yeztugo nằm ở cơ chế tác động độc đáo:
- Ngăn chặn protein capsid – lớp vỏ bảo vệ vật liệu di truyền của virus HIV-1
- Phá vỡ quá trình xâm nhập và nhân bản của virus trong tế bào chủ
- Chỉ cần tiêm 2 lần/năm thay vì uống thuốc hàng ngày như các phương pháp trước đây
Bước ngoặt lịch sử từ nghiên cứu đến thực tiễn
Năm 2024, tạp chí Science vinh danh lenacapavir là “Phát minh đột phá của năm”. Đến năm 2022, dưới tên thương mại Sunlenca, loại thuốc này đã được phê duyệt để điều trị cho bệnh nhân nhiễm HIV. Tuy nhiên, việc phát triển thành công phiên bản phòng ngừa (PrEP) được coi là thành tựu y học vượt bậc hơn cả.
“Yeztugo có thể là lựa chọn PrEP mang tính cách mạng mà chúng ta đã chờ đợi bấy lâu” – Bác sĩ Carlos del Rio, Giáo sư xuất sắc ngành Y học tại Đại học Emory khẳng định. “Chỉ cần tiêm 2 lần/năm sẽ giải quyết được các rào cản về tuân thủ điều trị và kỳ thị xã hội mà những người phải dùng thuốc hàng ngày thường gặp phải”.
Cam kết tiếp cận toàn cầu không vì lợi nhuận
Gilead Sciences – công ty dược phẩm đứng sau phát minh này – đã có những động thái chưa từng có tiền lệ:
- Ký thỏa thuận cấp phép miễn phí bản quyền với 6 nhà sản xuất generic
- Hợp tác với Quỹ Toàn cầu phòng chống AIDS, Lao và Sốt rét cung cấp đủ thuốc cho 2 triệu người trong 3 năm
- Chương trình hỗ trợ Advancing Access giúp người không có bảo hiểm tiếp cận miễn phí
“Thỏa thuận giữa Gilead và Quỹ Toàn cầu dựa trên mục tiêu chung là mang lợi ích tới nhiều người nhất có thể, trong thời gian ngắn nhất có thể” – Ông Daniel O’Day, Chủ tịch kiêm CEO Gilead Sciences nhấn mạnh.
Tầm nhìn toàn cầu và thách thức phía trước
Peter Sands, Giám đốc điều hành Quỹ Toàn cầu chia sẻ: “Đây không chỉ là đột phá khoa học – mà là thay đổi cuộc chơi với HIV/AIDS. Lần đầu tiên chúng ta có công cụ thay đổi hoàn toàn cục diện dịch bệnh – nhưng chỉ khi nó đến được với người cần nhất”.
Hiện tại, Gilead đã nộp hồ sơ xin phê duyệt tại Australia, Brazil, Canada, Nam Phi và Thụy Sĩ, với kế hoạch mở rộng sang Argentina, Mexico và Peru. Các phiên bản generic sẽ được sản xuất cho 120 quốc gia có tỷ lệ lây nhiễm cao nhưng nguồn lực hạn chế.
Với tầm nhìn “không ai bị bỏ lại phía sau”, liệu pháp lenacapavir mang lại hy vọng chấm dứt đại dịch HIV sau hơn 4 thập kỷ hoành hành. Tuy nhiên, thành công cuối cùng phụ thuộc vào nỗ lực phối hợp toàn cầu để đảm bảo thuốc tiếp cận được những cộng đồng dễ tổn thương nhất.
